Wetenschappelijk onderzoek naar pijn in schaaldieren
De meer dan 50.000 soorten schaaldieren, waaronder kreeften (maar ook krabben en garnalen), zijn ongewervelde dieren, hetgeen betekent dat zij geen wervelkolom hebben. Robert W. Elwood, professor emeritus in dierengedrag aan Queen’s University Belfast, voerde decennialang onderzoek uit naar het gedrag van schaaldieren. Hij voerde onderzoek uit op verschillende soorten schaaldieren zoals heremietkreeften, glasgarnalen, strandkrabben, noordzeekrabben en rivierkreeften, maar niet op de kreeften die wij eten. De reden hiervoor is van praktische aard, hij kon niet aan de infrastructurele vereisten van de Europese en Amerikaanse kreeft voldoen. Gezien de Europese en Amerikaanse kreeft minstens even complex (of zelf complexere) dieren zijn dan de genoemde schaaldieren zijn de bevindingen uit zijn onderzoek ook relevant voor de kreeft. Deze onderzoeken bewijzen dat reacties van schaaldieren op schadelijke prikkels geregeld verder gaan dan een reflex. Sommige reacties zijn reflexief, bijvoorbeeld de staartbeweging van glasgarnalen onmiddellijk na behandeling van de antenne met een schadelijk chemisch product. Niet elke onmiddellijke reactie is evenwel noodzakelijk een reflex: een reactie waarbij een afweging gemaakt wordt tussen verschillende behoeften is een besluit, geen reflex (zie 4.3.1. voor het betreffende onderzoek). Schaaldieren stellen ook langdurige complexe gedragingen: deze dieren wrijven op wonden en verzorgen en bewaken deze wonden. Heremietenkreeften wijzigen hun gedrag op lange termijn en onthouden een elektrische schok binnen een schelp tot minstens 24 uur na toediening. Er zijn indicaties dat schaaldieren risico’s vermijden en ‘angst’ vertonen: het schaaldier verdraagt bijvoorbeeld meer elektrische schokken indien er een risico is dat een roofdier aanwezig is. Schaaldieren vertonen ook fysiologische reacties bij gedragswijzigingen en ze stellen vermijdingsgedrag om de kans op blootstelling aan een schadelijke prikkel te verminderen.
Het is wetenschappelijk onhoudbaar dat schaaldieren enkel met reflexen zouden reageren op schadelijke prikkels. In 2005 bevestigde de European Food Safety Authority al dat kreeften pijn kunnen voelen en complexe gedragingen stellen. Vanuit wetenschappelijk oogpunt betekent het feit dat de reacties van schaaldieren ‘verder gaan’ dan reflexen echter niet dat pijn is bewezen. Er zou een alternatieve uitleg kunnen zijn voor de gestelde gedragingen die niets met de idee van ‘negatieve gevoelens’, zoals pijn impliciet wordt aanzien bij studies over menselijke pijn, te maken hebben. Het is immers wetenschappelijk onmeetbaar om te beoordelen wat schaaldieren ‘voelen’ wanneer ze worden blootgesteld aan schadelijke prikkels. De bekomen onderzoeksresultaten zijn wel consistent met de ontwikkelde meetbare criteria voor pijn evenals de werkbare definitie van pijn.
Welzijnsproblemen tijdens verdoven en doden
Om te kunnen besluiten dat een dodingsmethode humaan is, is het vereist dat deze methode ertoe leidt dat de dood onmiddellijk intreedt of dat het dier bewusteloos wordt tot de dood intreedt. De Europese Slachtverordening definiëert bedwelmen als ‘ieder bewust gebruikte methode die een dier pijnloos in een staat van bewusteloosheid en gevoelloosheid brengt, met inbegrip van methoden die onmiddellijk de dood tot gevolg hebben’.
Verdoving met koeling
Supermarkten of restaurants leggen kreeften op ijs of bewaren hen levend in de koelkast. Consumenten die kreeften kopen worden geadviseerd om de levende kreeft in de koelkast te bewaren. De idee heerst dat schaaldieren, die worden blootgesteld aan koude temperaturen (4°C of minder) in een ‘winterslaap’ zouden belanden, dus terzelfdertijd in leven blijven en gevoelloos worden. Het is inderdaad zo dat er weinig of geen wetenschappelijk bewijs is dat lage temperaturen schadelijk zijn voor kreeften. Hoewel het in theorie mogelijk is dat een kreeft in een koelkast plaatsen geen onmiddellijk lijden veroorzaakt, werd deze theorie niet wetenschappelijk onderzocht en is het onredelijk deze als een feit aan te nemen. De idee dat kreeften in ‘slaap vallen’ klinkt goed maar wat er werkelijk gebeurt is niet gelijk te stellen met slapen: kreeften verliezen hun bewustzijn en zullen, indien ze in die staat worden gelaten, uiteindelijk sterven. Het is ook niet zo dat kreeften onmiddellijk bewustzijn of gevoeligheid zouden verliezen. Hoelang het duurt voordat ongevoeligheid bij schaaldieren intreedt hangt af van de soort, het metabolisme en de gevoeligheid. Er werd wel onderzoek verricht naar de reactie van schaaldieren op lage temperaturen: krabben gekoeld op een temperatuur van 0°C reageerden na 100 minuten nog altijd op prikkels; krabben gekoeld op een temperatuur van -37°C verloren hun bewustzijn pas na 30 à 40 minuten.
De enige reden om kreeften te koelen lijkt in functie van menselijk gemak te zijn, de kreeft wordt immers eenvoudiger om te hanteren en te doden. Kreeften bewegen niet meer wild in het rond en er treedt geen autotomie op. In de praktijk stelt zich ook de vraag hoe supermarkten en restauranthouders omgaan met gekoelde kreeften. Wat als de gekoelde kreeften niet worden besteld? Worden deze dan terug ‘ontdooit’ of blijven ze gewoon in de koeling tot de volgende dag? Het lijkt ons waarschijnlijk dat kreeften niet worden ontdooit en dus langdurig in de koeling blijven, hetgeen onaanvaardbaar is voor het kreeftenwelzijn.
