Hoe weten we dat?
Als het gaat over dierenwelzijn, worden vissen meestal vergeten. Onterecht, want ook vissen kunnen lijden én ze worden massaal gevangen, gekweekt en geconsumeerd door de mens. Maar hoe weten we eigenlijk dat vissen pijn voelen?
Wat een wezen voelt (of het nu een vis, een hond of een mens is), is niet iets dat we direct kunnen meten. We kunnen echter wel goed observeren hoe een wezen reageert op prikkels. Welk gedrag stelt het wezen en welke psychlogische respons volgt op de prikkel?
Hypothetisch voorbeeld: Als u thuis in uw garage aan het knutselen bent en u slaat per ongeluk hard met een hamer op uw duim terwijl de buurman toekijkt, dan weet die buurman niet precies wat u voelt. Uit uw reactie (u kermt en kreunt terwijl u hard schudt met uw hand) kan hij echter met zeer veel zekerheid stellen dat u pijn voelt.
Op dezelfde manier kunnen wetenschappers conclusies trekken over vissen en hun vermogen om pijn te voelen.
BIJENGIF
Wat blijkt? Vissen die geïnjecteerd werden met bijengif (om te onderzoeken of ze pijn voelen) hadden minder aandacht voor nieuwe objecten in hun omgeving. Nieuwe objecten waarvoor ze anders op hun hoede zouden zijn. Die vissen raakten dus afgeleid door de pijn.
Zodra de vissen morfine toegediend kregen, en de pijn verdween, vertoonden ze opnieuw hun normale gedrag, waarbij ze de nieuwe objecten in hun omgeving als vanouds gingen vermijden.
De pijnervaring veranderde dus het gedrag van de vissen.
KARPERS EN ZEBRAVISSEN
Net zoals wij schenken vissen hun aandacht aan het specifieke deel van hun lichaam dat gewond is. Forellen en goudvissen wier lippen geïnjecteerd werden met bijengif, wreven hun monden daarna verwoed tegen de rand van hun tank en tegen het zand op de bodem. Karpers begonnen heen en weer te schudden. Zebravissen die bij hun staartvin geïnjecteerd werden, begonnen hevig te spartelen met die staartvin, ook al waren ze niet aan het zwemmen.
Vissen worden zich bovendien ook mentaal en emotioneel bewust van pijn. We zien dat ze niet enkel proberen te vluchten voor objecten of voor omgevingen die pijn veroorzaken, maar dat ze zich die objecten of omgevingen ook herinneren, en dat ze die proberen te vermijden in de toekomst.
HERINNERINGEN
Ze onthouden trouwens ook waar ze voedsel kunnen vinden, ze kunnen zich informatie over andere vissen in hun groep herinneren, zoals welke vissen beter presteren in gevechten, welke vissen te vertrouwen zijn en welke vissen slechte medewerkers zijn. Sommige vissen hebben ook numerieke vaardigheden.
Het riedeltje over hun ‘drie-seconden-geheugen’ gaat dus niet op. Veel vissen hebben indrukwekkende langetermijngeheugens.
ELEKTRISCHE SCHOKKEN
Dat pijn bij vissen niet simpelweg over een reflex gaat, bijkt uit het volgende experiment:
Forellen die blootgesteld werden aan milde elektrische schokken in een gedeelte van hun tank leerden snel om dit gedeelte te vermijden. Maar toen de onderzoekers meer vissen toevoegden aan de tank, begonnen de dieren de milde schokken te tolereren, precies om te kunnen socialiseren met andere vissen, iets wat duidelijk belangrijk voor hen was.
Vissen kunnen dus ‘op hun tanden bijten’ en pijn doorstaan (in plaats van er simpelweg reflexmatig op te reageren). Ze doorstaan die pijn om andere behoeften te bevredigen, namelijk: socialiseren met andere vissen.
EMOTIES
Vissen zijn dus wezens met gevoel, en kunnen ook positieve en negatieve emoties ervaren.
Wetenschappers ontdekten bijvoorbeeld dat ze pessimistisch of optimistisch kunnen zijn, en dat hun gemoed beïnvloed wordt door de aan- of afwezigheid van hun maatje.
Bij de convict cichliden (monogame zoetwatervissen die een sterke band vormen in het wild) zagen de wetenschappers dat de vrouwtjes die hun favoriete mannetje konden zien tijdens het uitvoeren van een taak, optimistischer waren dan de vrouwtjes die op dat moment enkel een niet-favoriet mannetje zagen.
ZELFBEWUSTZIJN
Andere vissen slaagden dan weer voor de test die ontwikkeld werd om te achterhalen hoe het met hun zelfbewustzijn gesteld is. Dit is het bewustzijn van jezelf als gescheiden entiteit van anderen en de wereld rondom jou. De vissen kregen zichzelf eerst in een spiegel te zien, waarna ze gemarkeerd werden met een rode vlek. Dieren die slagen voor de test beginnen rond te bewegen om de vlek beter te kunnen zien en proberen hem er vervolgens af te wrijven.
Mensenbaby’s falen voor deze test tot ze 18 maanden oud zijn. De poetslipvis en de reuzenmanta slaagden wél voor de test, net zoals bijvoorbeeld olifanten en chimpansees.
MENSELIJKE CONSUMPTIE
Jaarlijks worden 3 biljoen vissen gevangen in het wild en tot 160 miljard vissen worden jaarlijks gekweekt voor mensenlijke consumptie. Dat zijn ongeveer 40x meer dieren dan alle gekweekte landdieren samen en heeft een vernietigende impact op het welzijn van vissen.
Omdat vissen wezens met gevoel zijn die positieve en negatieve emoties kunnen voelen, geluk en pijn kunnen ervaren, hebben we de morele plicht om toe te kijken op hun welzijn als ze gekweekt en gevangengehouden worden. Toch worden vissen tot nu toe bijna altijd vergeten als er gesproken wordt over dierenwelzijn. Dat moet eindelijk veranderen. Ook vissen voelen pijn.
Bron: Why Fish Welfare Matters: The evidence for fish sentience, Compassion in World Farming, 2019.